Τα έμμηνα είναι αρκετές φορές ενοχλητικά, παρότι οι περισσότερες γυναίκες τα περιμένουν αγωνιωδώς κάθε μήνα. Όσο για την πρώτη περίοδο, έρχεται όλο και νωρίτερα.
Κάθε αυγή ο ιερέας ελέγχει το λευκό εσώρουχο της Μπαγκβάτι. Όπως υποστηρίζει ο Σρι Μαντχάβαν Ναμπουντίρι, ιερέας στο ναό του Τσανγκανούρ, στην ινδική Κεράλα, κάποτε ο κύκλος της θεάς ήταν τακτικός, ήτοι ένας κάθε μήνα. Σήμερα είναι μόλις τρεις με τέσσερις το χρόνο. Από τη στιγμή που η θεά αδιαθετήσει, οι πόρτες του ναού όπου φυλάσσεται το μεταλλικό άγαλμά της κλείνουν για τρεις μέρες. Την τέταρτη μέρα το άγαλμα μεταφέρεται στον ποταμό Πάμπα με τη συνοδεία πιστών που το δοξάζουν, το πλένουν και το ενδύουν με νέα ρούχα για να επιστρέψει στο ναό.
Όσο για το λερωμένο εσώρουχο, βγαίνει σε πλειστηριασμό. Άλλο τελετουργικό στενά συνδεδεμένο με τα έμμηνα είναι το Τσαουπάντι, η απομόνωση στην οποία υποβάλλονται κάθε μήνα δύο εκατομμύρια Νεπαλέζες. Επειδή ακριβώς θεωρούνται μιαρές, αποκλείονται από την οικογενειακή εστία, απαγορεύεται ρητώς να αγγίζουν τους άντρες, τα δέντρα, τις αγελάδες και να πίνουν γάλα ή να τρώνε γαλακτοκομικά.
Δεν γίνεται βέβαια ούτε συζήτηση για να εισέρχονται στους ναούς, αφού η μιαρότητά τους θα είχε ολέθριες συνέπειες. Έτσι αποσύρονται στην ύπαιθρο, όπου ζουν σε πρόχειρα καταλύματα, κι επιστρέφουν στα σπίτια τους μόνο μετά από ένα λουτρό εξαγνισμού. Στην προελληνική περίοδο οι γυναίκες με περίοδο θεωρούνταν ιερές και καταραμένες μαζί (sacra) και τις έβαζαν να χορεύουν στα χωράφια για να γονιμοποιούν τη γη. Αντικείμενο λατρείας αλλά και καταδίκης, πηγή ζωής αλλά και ταμπού, αιτία αντιφατικών συναισθημάτων για τις ίδιες τις γυναίκες - πόνοι κατά τη διάρκεια της περιόδου και μελαγχολία κατά την εμμηνόπαυση. Τι είναι τελικά τα έμμηνα;
Σεξ, νεύρα και προκαταλήψεις
Κάποτε, όσο διαρκούσαν τα έμμηνα, οι γυναίκες δεν έκαναν μπάνιο διότι πίστευαν ότι θα πέθαιναν από ακατάσχετη αιμορραγία. Η σεξουαλική επαφή εκείνες τις «κόκκινες μέρες» θεωρούνταν επικίνδυνη. Η επιστήμη απέδειξε ότι η επαφή χωρίς προφυλακτικό τις μέρες με έμμηνο ρύση αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης των ιών που μεταφέρονται από το αίμα –HIV, ηπατίτιδα B και C– και ότι οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο, αν και στο ενδομήτριο, την εσωτερική επένδυση της μήτρας, υπάρχει ένα φυσικό αντιμικροβιακό, η ελαφίνη.Μολονότι με το πέρασμα του χρόνου αυτές οι προκαταλήψεις ξεπεράστηκαν, κάποιες άλλες πήραν τη θέση τους. Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν στις ΗΠΑ, το 35% των αντρών πιστεύει ότι όταν οι γυναίκες έχουν περίοδο δεν μπορούν να βάλουν τη σκέψη τους σε τάξη, ενώ το 26% υποστηρίζει ότι δεν αποδίδουν στην εργασία τους. Όταν κλήθηκαν να αποδείξουν τους ισχυρισμούς τους δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν ποια από τις συναδέλφους τους είχε περίοδο και ποια όχι.
Πηγή πάσας νόσου και κακού
Όλες οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ανάγονται σε πανάρχαια ταμπού. Τόσο η Αγία Γραφή, το Κοράνι, οι Βέδες, η Αβέστα, ακόμα και η προφορική παράδοση φυλών της Αυστραλίας μπορεί να μην έχουν κανένα κοινό σημείο, συμφωνούν όμως σε ένα πράγμα: η γυναίκα με έμμηνα είναι μιαρή. Ακόμα και στοχαστές όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έγραφε το 79 μ.Χ. στη Φυσική Ιστορία του: «Η επαφή με την έμμηνο ρύση των γυναικών κάνει το νέο κρασί ξίδι, ξεραίνει τις σοδειές, μαραίνει τα δέντρα, καταστρέφει τα φρούτα, αμβλύνει τα μαχαίρια, σβήνει τη λάμψη του ελεφαντόδοντου, σκοτώνει τις μέλισσες, οξειδώνει το σίδερο και το χαλκό και προκαλεί τρομερή δυσωδία.Οι σκύλοι που γεύονται το αίμα τρελαίνονται και το δάγκωμά τους γίνεται δηλητηριώδες σαν να έχουν λύσσα. Η δύναμη των γυναικών κατά τη διάρκεια του μηνιαίου κύκλου τους είναι τόσο μαγική, ώστε αν το αίμα εκτεθεί στις αστραπές προκαλεί χαλάζι και ανεμοστρόβιλους». Σαν να μην ήταν αρκετά όλα αυτά, το παιδί που συλλαμβάνεται τις μέρες της περιόδου «έχει πυώδες αίμα» και «γεννιέται νεκρό». Όπως ήταν φυσικό, αυτές οι θέσεις επέδρασαν στις σύγχρονες θρησκείες και στους συγγραφείς επιστημονικών έργων.
Ο Αύγουστος Κίνσλεϊ Γκάρντνερ, συγγραφέας του βιβλίου Συζυγικά Αμαρτήματα, κείμενο του 1870 για την οικογενειακή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, προειδοποιούσε ότι «το αίμα της περιόδου είναι σάπιο και λοιμογόνο και απειλεί το πέος με ασθένειες, εκδορές και βλεννόρροιες». Όσο για τη Μάρθα Κρογκμπάουμκερ, αν και γυναίκα, σχολίαζε το 1934 στη διατριβή της στην ιατρική ότι «η έμμηνος ρύση συντελεί στην εγκληματικότητα των γυναικών».
Ο πρόλογος της ωριμότητας
Η αλήθεια είναι πως η έμμηνος ρύση δεν είναι ούτε μιαρή ούτε μαγική ούτε καταστροφική. Αντιθέτως, αποτελεί κομβικό σημείο στην ωρίμανση του γυναικείου σώματος, η οποία με τη σειρά της σηματοδοτεί τη δυνατότητα τεκνοποιίας, συνεπώς τη δημιουργία ζωής. Δύο χρόνια πριν από την εμμήναρξη, τα πρώτα έμμηνα, συντελείται η εφηβαρχή, εμφανίζονται δηλαδή τρίχες στο εφηβαίο και στις μασχάλες. Ακολουθεί η θηλαρχή. Ένα με δύο χρόνια πριν από την εμμηναρχή τα στήθη στρογγυλεύουν και το σώμα εμφανίζει τις πρώτες καμπύλες. Η λεκάνη διευρύνεται και η μέση λεπταίνει. Ταυτόχρονα σημειώνονται και άλλες εσωτερικές μεταβολές. Ο τράχηλος της μήτρας κονταίνει, ενώ η ίδια η μήτρα επιμηκύνεται. Αλλάζουν επίσης οι οσμές των εκκρίσεων των σμηγματογόνων αδένων.Μόλις η ωρίμανση ολοκληρωθεί εμφανίζεται η εμμήναρξη, η πρώτη περίοδος η οποία παρουσιάζεται σε ηλικία 11-13 χρονών. Η πρώιμη εμμήναρξη δεν είναι επιθυμητή, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί διακοπή της ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μεσογειακές γυναίκες, ανάμεσά τους και οι Ελληνίδες, στις οποίες η εμμήναρξη εμφανίζεται γρηγορότερα, γι’ αυτό είναι πιο μικρόσωμες από τις Βορειοευρωπαίες.
Η χημεία του αίματος
Η πρώτη έμμηνος ρύση στο ανθρώπινο είδος έρχεται αφ’ ης στιγμής ορισμένα λιποκύτταρα αρχίζουν να παραγάγουν τη λεπτίνη, ορμόνη που πυροδοτεί τις απαραίτητες ενδοκρινικές μεταβολές. Πριν από την εφηβεία τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια έχουν τα ίδια επίπεδα λίπους, μέσα όμως σε δύο χρόνια το λίπος του γυναικείου σώματος αυξάνεται κατά 214%, καθώς προετοιμάζεται για την αναπαραγωγή.Η λεπτίνη, η οποία εκκρίνεται από το συσσωρευμένο λίπος, ενεργοποιεί τον υποθάλαμο, που αρχίζει να εκκρίνει την GnRH, Εκλυτική Ορμόνη Έκκρισης της Γοναδοτροπίνης, προκειμένου να διεγείρει τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης, αδένα στη βάση του κρανίου. Η υπόφυση εκκρίνει με τη σειρά της δύο ορμόνες που θέτουν σε λειτουργία τις ωοθήκες: την FSH ή ωοθυλακινοτρόπο ορμόνη, που ενεργοποιεί την ωρίμανση των ωοθυλακίων, και την LH ή ωχρινοποιητική ορμόνη, που προκαλεί την ωορρηξία.
Τι ρόλο παίζει το λίπος στη γονιμότητα; Είναι ένα είδος διατροφικού κεφαλαίου που αποταμιεύεται για το έμβρυο και χρησιμεύει ως εφόδιο για την εγκυμοσύνη και το θηλασμό. Συγκεντρώνεται στους γλουτούς, στην κορυφή των μηρών και στο υπογάστριο, στα σημεία εκείνα που οδηγούν τις γυναίκες στη λιποαναρρόφηση. Το συσχετισμό λίπους και εμμήναρξης έκανε τη δεκαετία του 1970 η Ρόουζ Φρις, διατροφολόγος στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ. Υπολόγισε ότι μια γυναίκα έχει ανάγκη από 74.000 επιπλέον θερμίδες κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών της κύησης και 600-700 επιπλέον την ημέρα κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Αυτό εξηγεί γιατί οι έφηβες του δυτικού κόσμου που τρέφονται καλά φτάνουν στην εμμήναρξη νωρίτερα από τις προγόνους τους πριν από 11.000 χρόνια, οι οποίες έτρωγαν λιγότερο, άρα ωρίμαζαν αργότερα. Η απουσία λίπους εξηγεί γιατί κόβεται η περίοδος στις ανορεξικές κοπέλες. Η εμμήναρξη πάντως καθορίζεται και από γενετικούς-γεωγραφικούς παράγοντες. Άλλοι παράγοντες που την επιταχύνουν ή την επιβραδύνουν είναι το στρες και η παρουσία πολλών ερωτικών ερεθισμάτων στο περιβάλλον. Αν η μητέρα κάπνιζε κατά την εγκυμοσύνη, η εμμηναρχή της κόρης επισπεύδεται κατά τέσσερις μήνες.
Στενό γόνιμο παράθυρο
Η ετυμολογία του όρου «έμμηνα» προέρχεται από την ελληνική λέξη «μήνας». Κι αυτό γιατί από την εμμήναρξη και μετά, κάθε 28 μέρες η γυναίκα κλείνει ένα γόνιμο κύκλο και με την περίοδο ξεκινά τον επόμενο. Πολλές γυναίκες δεν έχουν σταθερό κύκλο, όσοι κύκλοι όμως κυμαίνονται στις 21-35 ημέρες θεωρούνται φυσιολογικοί. Περίπου στα μέσα του κύκλου λαμβάνει χώρα η ωορρηξία, κατά τη διάρκεια της οποίας το ωάριο αποβάλλεται από το ωοθυλάκιο στην επιφάνεια της ωοθήκης και μέσω μιας από τις σάλπιγγες κατεβαίνει στη μήτρα. Το ωάριο είναι ικανό για γονιμοποίηση σε χρονικό παράθυρο δύο ημερών μετά την ωορρηξία.Το μόνο σίγουρο είναι ότι η περίοδος ξεκινά 14 ημέρες μετά την ωορρηξία, αλλά το πότε έγινε αυτή μπορεί να υπολογιστεί εκ των υστέρων, αφού δεν είναι πάντα σταθερή. Μια δυνατή συγκίνηση είναι αρκετή για να διαταράξει τον κύκλο. Στις κοινότητες, όπως μεταξύ συναδέλφων, τα έμμηνα τείνουν να συγχρονίζονται. Η Μάρθα ΜακΚλίντοκ, κοινωνική ψυχολόγος, απέδειξε ότι για να συγχρονιστούν οι κύκλοι των γυναικών αρκεί να μυρίσουν οι υπόλοιπες τις φερομόνες που περιέχονται στον ιδρώτα μιας γυναίκας σε ωορρηξία.
Μην του μιλάτε του κοριτσιού!
Υπάρχει και το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο, το οποίο όμως δεν εμφανίζεται με την ίδια ένταση σε όλες τις γυναίκες. Τα συνήθη συμπτώματα τις τέσσερις ημέρες που προηγούνται της περιόδου είναι ευερεθιστότητα, κρίσεις κλάματος, ελλιπής συγκέντρωση, αύξηση του βάρους από κατακράτηση υγρών, πονοκέφαλοι και πόνοι στο στήθος. Τα συμπτώματα, εφόσον είναι βαριά, μειώνονται με το αντισυλληπτικό χάπι. Αν οι κοιλόπονοι είναι ισχυροί δημιουργείται υποψία για ενδομητρίωση, ασθένεια που χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του ενδομητρικού ιστού έξω από τη μήτρα, σε άλλες περιοχές της κοιλιάς που αιμορραγούν ταυτόχρονα με το ενδομήτριο.Για την αντιμετώπισή της βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο ένα νέο φάρμακο που σταματά την περίοδο και ένα αντισυλληπτικό που τη μειώνει σε μία ανά τρίμηνο. Το τελευταίο έλαβε μόλις το προηγούμενο έτος την έγκριση της Αμερικανικής Διεύθυνσης Τροφίμων και Φαρμάκων. Θέλουν όμως οι γυναίκες να μην έχουν περίοδο; Έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε επτά χώρες κατέδειξε ότι οι γυναίκες δε θα σταματούσαν την περίοδο τους οικειοθελώς. Άλλη έρευνα στην Ολλανδία καταδεικνύει ότι επτά στις δέκα γυναίκες θα ζούσαν ευχαρίστως χωρίς αυτή.
