Από το πάλαι ποτέ «Αλφαβητάρι» με τη «Λόλα» (...να ένα μήλο), κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και των εκπαιδευτικών βιβλίων και της παιδικής λογοτεχνίας. Η πολιτική ορθότητα, άλλοτε απαραίτητο συστατικό σ'αυτό το πεδίο και μάλιστα με πολύ αμφιλεγόμενους παιδαγωγικούς στόχους, έχει υποχωρήσει υπέρ των βιβλίων που αφήνουν την παιδική φαντασία και το παιδικό πνεύμα ελεύθερα, χωρίς καθόλου να υστερούν σε εκπαιδευτική αξία -αντίθετα μάλιστα.
Ακριβώς τέτοια περίπτωση είναι το «αλφαβητάρι για μικρά και μεγάλα παιδιά» με 48 πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985), «υποτιτλισμένους» με χαϊκού του Χάρη Βλαβιανού. Ο τελευταίος «δανείζεται» κάθε φορά από κάθε πίνακα ένα πρόσωπο, ένα αντικείμενο, μια έννοια ή μια ιδέα, ώστε να εξυπηρετήσει ταυτόχρονα και τη λογική της Αλφαβήτας. Βάσει αυτής αναπτύσσεται το βιβλιαράκι. Το ξεκαθαρίζει ένα ακόμα ποιηματάκι στο οπισθόφυλλο της έκδοσης που, με την επιμέλεια της κόρης του ζωγράφου Εριέττης Εγγονοπούλου και της Ελένης Γερουλάνου, κυκλοφορεί από το «Μεταίχμιο»: «Το αλφαβητάρι ανοίγοντας έχεις ένα σκοπό: στις ζωγραφιές να ψάξεις να βρεις το μυστικό, γιατί κάθε λεξούλα που κρύβεται στο ποίημα υπάρχει στην εικόνα, κι αν σου ξεφύγει-κρίμα!».
Τα 48 έργα του Εγγονόπουλου, μερικές από τις γνωστότερες ελαιογραφίες ή ακουαρέλες του, συγκεντρώνονται με αφορμή ένα γράμμα του αλφαβήτου: σε κάθε γράμμα αντιστοιχούν δύο έργα κι ένα ομοιοκατάληκτο ποίημα του Βλαβιανού. Ετσι π.χ. το φωνήεν «Ο» εκπροσωπείται από την ελαιογραφία «Στόχοι» και σχολιάζεται από το ποιηματάκι «Ομπρέλες παραλίας ή στόχοι; Για να την πιάσει στην απόχη του έρωτα, ο μουσικός τη λύρα κρούει περιπαθώς». Ακολουθεί όμως και η ελαιογραφία «Ομηρικό με τον Ηρωα», που απλά κάνει ζεύγος με τη λέξη «Ομπρελίνο».
Την ιδέα για το αλφαβητάρι είχαν η Εριέττη Εγγονοπούλου και η Ελένη Γερουλάνου. Η τελευταία, εκπαιδευτικός, επί χρόνια υπεύθυνη του προγράμματος μουσειακής αγωγής στο Νηπιαγωγείο της Σχολής Μωραΐτη και από το 2000 διευθύντρια του Νηπιαγωγείου, είχε την εμπειρία ανάλογης εργασίας έχοντας επιμεληθεί τα βιβλία «Οι αριθμοί της Εθνικής Πινακοθήκης» και «Το αλφαβητάρι του Μουσείου Μπενάκη».
«Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας», διαβεβαιώνει, «μπορούν με τον κατάλληλο τρόπο και μέσα από το παιχνίδι να πλησιάσουν τα έργα Τέχνης. Εδώ το ιδιαίτερο και διαφορετικό είναι βέβαια τα έργα του Εγγονόπουλου».
Η Εριέττη Εγγονοπούλου, πάλι, γνωρίζοντας φυσικά άριστα την εργογραφία του πατέρα της κι έχοντας πρόσφατο τον κατάλογο των ζωγραφικών του έργων (της ανακήρυξης από το ΕΚΕΒΙ του 2007 ως «Ετους Εγγονόπουλου» ακολούθησαν πολλές εκδηλώσεις και εκδόσεις) επέλεξε από τα 1.500 έργα του 100-120 ελαιογραφίες, ακουαρέλες και σχέδια που ήταν καταλληλότερα για το Αλφαβητάρι. Υστερα από συζητήσεις με την κ. Γερουλάνου για την καλύτερη δυνατή παρουσίαση, σκέφτηκαν όμως να μην περιοριστούν σε μια λέξη για κάθε πίνακα. Κι έτσι απευθύνθηκαν στον Χάρη Βλαβιανό με την πρόταση της σύνθεσης των σχολιαστικών χαϊκού. Κι εκείνος, λάτρης της ποίησης και της ζωγραφικής του Εγγονόπουλου, επέλεξε όσα έργα τον ενέπνεαν περισσότερο, γράφοντας χαριτωμένα, παιδικά (αλλά καθόλου παιδαριώδη) ποιηματάκια.
«Οι πίνακες του Εγγονόπουλου», εξηγεί ο ίδιος, «είναι σύνθετοι, πυκνοί νοημάτων, στηρίζονται, όπως και ο ποιητικός του υπερρεαλισμός, σε ανατροπές των προβλέψιμων. Ορισμένοι από αυτούς που έχουν γυμνά μοντέλα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν "προκλητικοί" από κάποιον μικρόνοα. Δεν είναι πίνακες εντελώς παιδικοί δηλαδή, αν και έχουν πλούσια κι ανατρεπτική φαντασία. Ομως και η παιδική φαντασία κάνει άλματα και συνδυάζει πράγματα που ένας κοινός νους θα θεωρούσε ετερόκλητα».
Ο διάλογος της ποίησης με τα εικαστικά δεν είναι καινούργια ανακάλυψη. «Εχουμε παραδείγματα μεγάλων ποιητών που "σχολιάζουν" ζωγραφικά έργα ή γλυπτά. Ενα από τα χαρακτηριστικότερα, το ποίημα "Musee des Beaux Arts που εμπνεύστηκε ο Γ.Χ. Οντεν μπροστά στον πίνακα του Μπρέγκελ "Η πτώση του Ικάρου" στο Μουσείο Καλών Τεχνών των Βρυξελλών».
Ούτε ο διάλογος της παιδικής λογοτεχνίας με τα εικαστικά είναι κανούργιο είδος στις ελληνικές εκδόσεις. Αλλά αυτή είναι μάλλον η πρώτη φορά που επιχειρείται μια, άμεσα προσλήψιμη από τα παιδιά, ποιητική «ανάγνωση» ενός ζωγραφικού έργου.
«Ξεκινώντας από τη λέξη, ένας εκπαιδευτικός μπορεί μ' αυτό το Αλφαβητάρι να δουλέψει με παιδιά προσχολικής ηλικίας σε πολλές κατευθύνσεις. Να στραφούν στο εικαστικό κομμάτι, να δραματοποιήσουν τους πίνακες, να τραγουδήσουν τα ποιηματάκια. Τα μεγαλύτερα παιδιά θα μπορούσαν σταδιακά να ανακαλύψουν και την ποίηση του Εγγονόπουλου», σχολιάζει η Ελένη Γερουλάνου.
Και η Εριέττη Εγγονοπούλου από την εμπειρία της διαβεβαιώνει ότι η σχέση της ζωγραφικής του πατέρα της με τα παιδιά είναι άριστη. «Τα παιδιά έχουν μια ικανότητα άμεσης πρόσληψης. Δεν είναι όπως ένας ενήλικας που μπορεί π.χ. να αναρωτηθεί γιατί μια φιγούρα δεν έχει μάτια. Τα παιδιά τα γοητεύει το έντονο χρώμα, το σχέδιο, αλλά και το παραμύθι. Και πιστεύω ότι κάθε πίνακας του πατέρα μου κρύβει ένα παραμύθι...».
