Το Λαϊκό Ατελιέ του Μάη (Atelier Populaire) που σημάδεψε το Παρίσι

Όταν κάποιοι τολμηροί φοιτητές κατέλαβαν με τη βία την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι στις 16 Μαΐου του 1968 είχαν την έξυπνη ιδέα να στήσουν το Λαϊκό Ατελιέ (Atelier Populaire), με κύριο σκοπό να δημιουργήσουν αφίσες που θα μεταδώσουν δραστικά το μήνυμα της πολιτικής και κοινωνικής εξέγερσης που δραστικά με ταχύτατους  ρυθμούς στην περιοχή της. Αυτές οι αφίσες ουσιαστικά ήταν ένα μέσο για να πετύχουν το μεγαλεπήβολο στόχο τους, δηλαδή την πολιτική δράση και την επανάσταση που θα αφουγκραστεί ο απλός κόσμος και θα σταθεί δίπλα τους στον αγώνα για ελευθερία.

«Πρόκειται για όπλα στην υπηρεσία του αγώνα και αχώριστο κομμάτι του. Η θέση τους είναι στα σημεία των συγκρούσεων, δηλαδή στους δρόμους και τα εργοστάσια. Το να χρησιμοποιούνται για διακοσμητικούς σκοπούς, το να τοποθετούνται σε μέρη όπου κυριαρχεί η κουλτούρα της μπουρζουαζίας ή το να εκλαμβάνονται ως αντικείμενα αισθητικού ενδιαφέροντος, ισοδυναμεί με την ακύρωση της λειτουργίας τους», έλεγε το ανακοινωθέν των φοιτητών.

Φοιτητές και εργάτες

Αυτό που είχε ξεκινήσει τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς ως διαμαρτυρία μερικών φοιτητών του πανεπιστημίου της Ναντέρ, εξαπλώθηκε με τη δύναμη χιονοστιβάδας σε όλη τη Γαλλία, για να γίνει το εκρηκτικό φοιτητικό κίνημα που αμφισβητούσε κάθε είδους εξουσία και αυθεντία και ζητούσε τα πάντα, από ριζικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, μέχρι την ελευθερία των μέσων, την ισότητα των δύο φύλων και το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ.

Σύντομα οι φοιτητικές διαδηλώσεις συνοδεύτηκαν από απεργίες και καταλήψεις εργοστασίων από εργάτες - η αποχή από την εργασία δέκα εκατομμυρίων εργατών παρέλυσε τη χώρα και λίγο έλειψε να οδηγήσει στην πτώση της κυβέρνησης Ντε Γκολ.

Για τα μέλη του Λαϊκού Ατελιέ δεν υπήρχε πολύς χρόνος ή πολλά μέσα και μάλλον ούτε πολλή διάθεση για περίτεχνα σχέδια -αρκούσαν έντονα χρώματα σε λευκό φόντο, απλά αλλά έξυπνα σχέδια που συνοδεύουν το απαραίτητο σύνθημα, ώστε οι αφίσες να μπορούν να μεταδώσουν άμεσα το μήνυμα της εξέγερσης στο θεατή που θα ρίξει ένα απλό βλέμμα.

Τα πόστερ που δημιούργησαν οι φοιτητές μέσα στον αναβρασμό του Μάη του '68 είναι από τα πιο αποτελεσματικά που συνδέθηκαν ποτέ με πολιτικά κινήματα:

1. «Επιστροφή στην κανονικότητα...» διαβάζουμε το ειρωνικό σύνθημα σε ένα από τα πόστερ που απεικονίζει αφαιρετικά ένα κοπάδι πρόβατα, χλευάζοντας την απάθεια όσων ήλπιζαν σε μία γρήγορη λήξη των απεργιών και των καταλήψεων -ο στόχος των εξεγερμένων ήταν η συνέχισή τους μέχρι την πτώση της κυβέρνησης του Ντε Γκολ.

2. Μια νεολαία που ανησυχεί για το μέλλον πολύ συχνά είναι το σύνθημα που συνοδεύει την εικόνα ενός νέου με υπνωτισμένο βλέμμα και το κεφάλι τυλιγμένο με επιδέσμους που ασφαλίζονται από μία παραμάνα στην περιοχή του στόματος.

3. Ο αγώνας συνεχίζεται» αναγράφεται κάτω από την εικόνα ενός εργοστασίου, από την καμινάδα του οποίου εξέχει μια γροθιά, σύμβολο της αποφασιστικότητας των απεργών. Μία γνωστή παραλλαγή της, μία σημαία στην κορυφή ενός αφαιρετικά σχεδιασμένου εργοστασίου και το σύνθημα «Μάης '68 - η αρχή ενός παρατεταμένου αγώνα.

Οι αφίσες σχεδιάζονταν ανώνυμα - η ταυτότητα των δημιουργών, η οποία παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα, δεν είχε σημασία, καθώς οι φοιτητές τις έβλεπαν ως προϊόν συλλογικής εργασίας με στόχο την εξυπηρέτηση των στόχων του αγώνα. Τα μέλη του Ατελιέ μαζεύονταν κάθε μέρα σε «γενικές συνελεύσεις» για να συζητήσουν τα συνθήματα και τα σχέδια των πόστερ καθώς εξελισσόταν η εξέγερση. Οι αφίσες διανέμονταν δωρεάν και τοιχοκολλούνταν σε όλη τη Γαλλία, στους δρόμους, στα οδοφράγματα, στα εργοστάσια.

Για να συλλέξει μερικά απ' αυτά ο αμερικανός συγγραφέας και επιμελητής Γιόχαν Κούγκελμπεργκ χρειάστηκε εργασία μίας δεκαετίας, καθώς βρίσκονταν σε ιδιωτικές συλλογές ή μικρομάγαζα.

«Ηταν αρκετά δύσκολο να συλλέξω τα πόστερ», λέει στο «7» ο Γ. Κούγκελμπεργκ. «Δεν μπορεί κανείς να τα βρει στο Ιντερνετ ή μέσω ντίλερ. Κάποια προέρχονται από ανθρώπους που ήταν εκεί τότε, κάποια από υπαίθριες αγορές, άλλα τα βρήκα στην Ολλανδία, τη Γερμανία και τη Δανία. Αυτό που με τράβηξε σε αυτά τα έργα είναι η απλότητα, η αμεσότητα, η ανθρωπιά τους. Είναι παραδείγματα λαϊκού ακτιβισμού που ξεπήδησε μέσα από την καταπίεση. Εχουν μεγάλη σημασία σε μία εποχή που γίνεται όλο και πιο απολιτική, ως παραδείγματα ενός απλού τρόπου να μεταδίδει κανείς τις ιδέες του στους συμπολίτες του όταν δεν έχει πρόσβαση στα ΜΜΕ. Είναι το ακριβώς αντίθετο των μπλογκ στο διαδίκτυο».

Όπως λέει στο «7» ο συλλέκτης, τα πόστερ του '68 επηρέασαν σημαντικά το πανκ και, πιο έμμεσα, σύγχρονους καλλιτέχνες του δρόμου, όπως ο Μπάνκσι.

Η συλλογή του από 48 αφίσες που αποτελούν μαρτυρία του επαναστατικού πνεύματος της εποχής εκτίθεται στην γκαλερί Χέιγουαρντ του Λονδίνου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που διοργανώνονται για τη συμπλήρωση 40 ετών από το Μάη του '68, με το σύνθημα «όλη η δύναμη στη φαντασία!».

Οι «Μάηδες του κόσμου»

Τα γεγονότα, βέβαια, δεν ήταν περιορισμένα στο Παρίσι, αν και η γαλλική πρωτεύουσα ανέκαθεν θεωρούνταν σύμβολό τους. Μία άλλη έκθεση που διοργάνωσε το London Print Studio παρουσιάζει αφίσες του φοιτητικού και εργατικού κινήματος και από άλλες χώρες, ενώ εξετάζει πώς η τέχνη της εξέγερσης του '68 επηρέασε τα μεταγενέστερα κινήματα.

Στη Βρετανία, τα βίαια επεισόδια που συνόδευσαν τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις στην πλατεία Γκρόσβενορ τον Μάρτιο αποτέλεσαν την κορύφωση της δυναμικής του κινήματος εκείνη τη χρονιά. Η αντικουλτούρα αναπτύχθηκε κατά τις δεκαετίες του '60, του '70 και του '80 σε περιοχές του δυτικού Λονδίνου, όπως το Νότινγκ Χιλ, το Λάντμπροκ Γκρόουβ και το Κένσινγκτον.

Η αυξανόμενη σημασία του καρναβαλιού του Νότινγκ Χιλ στον αγώνα για φυλετική ισότητα, τα κινήματα για κατοίκηση των άδειων κτιρίων και για τη χειραφέτηση των γυναικών ξεπήδησαν μέσα από την κληρονομιά του '68 και άντλησαν έμπνευση από τα συνθήματα και την απεικόνισή τους στις αφίσες. Ακόμα και το μηδενιστικό πανκ άντλησε έμπνευση από την οπτική κουλτούρα του Μάη του '68.

Από τη δεκαετία του '70 η τεχνολογία της φωτοτυπίας διεύρυνε τις δυνατότητες των δημιουργών, που τη δεκαετία του '60 ήταν περιορισμένες σε τεχνικές όπως η μεταξοτυπία και η λιθογραφία. Στην εποχή μας, βέβαια, η ψηφιακή τεχνολογία δίνει απεριόριστες δυνατότητες, ωστόσο είναι πιο δύσκολο να πετύχει κανείς το ίδιο δυνατό αποτέλεσμα με παλιότερα, σε έναν κόσμο που παρουσιάζει κορεσμό οπτικών μηνυμάτων.

Η τέχνη του δρόμου δημιουργών όπως ο Βρετανός Μπάνκσι, με τις απλές τεχνικές του, τα έντονα χρώματα και τα ανατρεπτικά συνθήματα, μπορεί ίσως να θεωρηθεί συνέχεια της τέχνης του '68. Ωστόσο, τα έργα του είναι ατομικές δημιουργίες, σε αντίθεση με τα ανώνυμα πόστερ της εξέγερσης που ήταν η αυθόρμητη έκφραση συλλογικού αγώνα...

Η έκθεση «May 68: Street Posters from the Paris Rebellion» στη Hayward Gallery του Λονδίνου θα διαρκέσει μέχρι την 1η Ιουνίου, ενώ η «AgitPop: Activist Graphics, Images and Pop Culture» στο London Print Studio μέχρι τις 31 Μαΐου.