Όπως λένε, ο έρωτας είναι και πόλεμος. Ενίοτε δε μπορεί να είναι μόνο πόλεμος. Για την επικράτηση του ισχυρότερου. ΄Η για την πάταξή του και την ανάδειξη εκείνου που αρχικά εμφανιζόταν ως αδύναμος σε απόλυτο μονάρχη. Εξάλλου, τα φαινόμενα απατούν. Ιδίως στον έρωτα. Όσο κι αν είναι το απόλυτο ζητούμενο από όλους δεν παύει και είναι και μία υφέρπουσα θύελλα –ή τραγωδία;–, η οποία περιμένει την πιο (α)κατάλληλη στιγμή για να ξεσπάσει. Κι αν όλα αυτά συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή μας, σκεφτείτε πόσο πιο άγρια είναι τα πράγματα στον χώρο της μυθοπλασίας και της τέχνης.
Εκεί όπου τα μεγέθη… μεγεθύνονται περαιτέρω. Εκεί όπου όλα γίνονται πιο έντονα, πιο απόλυτα. Η όπερα μπορεί να υπερηφανεύεται για μερικούς από τους πιο δραματικούς, πιο δακρύβρεχτους, αλλά και πιο άγριους έρωτες από καταβολής της ανθρωπότητας. Με την έλξη που ασκεί η πριγκίπισσα Τουραντότ προς τον έκπτωτο πρίγκιπα Καλάφ να ξεχωρίζει ανάμεσα σε όλους και να αναδεικνύεται σε ένα μνημείο αποτρόπαιης ερωτικής ωμότητας και βαρβαρότητας. Με αφορμή την παρουσίαση της «Τουραντότ», της αριστουργηματικής ημιτελούς όπερας του Πουτσίνι από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ηρώδειο, θα μιλήσουμε για τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα. Όπως τα «εικονογράφησε», τα «έντυσε» με τη μεγαλειώδη έμπνευσή του ένας από τους πιο προικισμένους καλλιτέχνες που γνώρισε η ανθρωπότητα.
Που, πώς, πότε
Αρχικώς υπήρχε το ομώνυμο ποίημα του Κάρλο Γκότσι. Ακολούθως το λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο Σιμόνι, πάνω στο οποίο εργάστηκε ο Πουτσίνι. Την όπερα ολοκλήρωσε ο Φράνκο Αλφάνο, καθώς ο κορυφαίος ιταλός συνθέτης πέθανε το 1924 αφήνοντάς την χωρίς φινάλε. Κεντρική ηρωίδα της η πριγκίπισσα Τουραντότ της Κίνας, μια εκπάγλου καλλονής εστεμμένη, η οποία θέτει στους υποψήφιους μνηστήρες της τρία αινίγματα. Όποιος τα λύσει θα την παντρευτεί. Όποιος αποτύχει θα θανατωθεί. Τα πτώματα των άτυχων νέων συσσωρεύονται μπροστά στον θρόνο της. Ο λαός την ικετεύει να δείξει έλεος. Εκείνη γίνεται όλο και πιο σκληρή, περιφρονώντας επιδεικτικά τον έρωτα. Αυτό ως τη στιγμή που ο έκπτωτος βασιλιάς Τιμούρ, η σκλάβα του Λιου και ο γιος του Καλάφ εμφανίζονται στο αιματοβαμμένο βασίλειο. Ο Καλάφ μαγεύεται αμέσως από τη σκληρόκαρδη πριγκίπισσα και ανταποκρίνεται στην πρόκληση των τριών αινιγμάτων. Μάταια η Λιου, η οποία είναι κρυφά ερωτευμένη μαζί του, προσπαθεί να τον αποτρέψει. Εκείνος αντιμετωπίζει με δυναμισμό την Τουραντότ και την κερδίζει δίνοντας τρεις ολόσωστες απαντήσεις. Και τότε όμως αντί να την υποτάξει της δίνει μια ευκαιρία. Της ζητά να απαντήσει κι εκείνη σε ένα αίνιγμα. Αν το λύσει θα έχει κερδίσει την ανεξαρτησία της και θα μπορεί να σκοτώσει τον Καλάφ. Αν όχι, θα τον παντρευτεί. Η πριγκίπισσα καλείται να ανακαλύψει ποιο είναι το όνομά του.
Και προσπαθεί να το μάθει με κάθε τρόπο. Κάποια στιγμή στρέφεται προς τη Λιου.
Την υποβάλει σε φριχτά βασανιστήρια για να το αποκαλύψει. Η κοπέλα για να μη μιλήσει αυτοκτονεί. Ο Καλάφ και η Τουραντότ συγκρούονται για τελευταία φορά. Εκείνος της φανερώνει το όνομά του, έτοιμος να αντιμετωπίσει τη μοίρα του. Εκείνη αποφασίζει ότι τον αγαπάει, και αντί να τον θανατώσει τον ανακηρύσσει σύζυγό της. Φινάλε! Ένα φινάλε θριαμβευτικό στην πρώτη παρουσίαση της όπερας στη Σκάλα του Μιλάνου, στις 25 Απριλίου του 1926, με τρεις μυθικούς τραγουδιστές στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Τουραντότ ήταν η υψίφωνος Ρόζα Ράιζα, Καλάφ ο τενόρος Μιγουέλ Φλέτα και Λιου η υψίφωνος Μαρία Ζαμπόνι. Έκτοτε η όπερα παίζεται στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου με τεράστια επιτυχία.
Η αληθινή πρωταγωνίστρια
Εκτός, λοιπόν, από μια όπερα η υπόθεση της οποίας ξεχειλίζει από άγριο πάθος, πρόκειται και για μια όπερα με θαυμάσια μουσική. Η κεντρική άρια της Τουραντότ «In questa reggia», οι δύο άριες του Καλάφ «Non piangere Liu» και «Nessun dorma», οι δύο άριες της Λιου «Signore ascolta» και «Tu che di gel sei cinta», αλλά και τα ντουέτι και οι σκηνές συνόλου είναι μουσικές σελίδες σπάνιας ομορφιάς. Πέρα, πάντως, από τα της καλλιτεχνικής αξίας του έργου, η «Τουραντότ» είναι ένα παραμύθι σχεδόν απάνθρωπο. Γιατί ο έρωτας τον οποίο υμνεί δεν είναι σε καμία περίπτωση η αγνή, ιδεώδης αγάπη, στην οποία μας έχουν συνηθίσει αντίστοιχα μελοδράματα. Εδώ μιλούμε για τον έρωτα ανάμεσα σε δύο τέρατα. Σε μια πριγκίπισσα που δολοφονεί χωρίς δεύτερη σκέψη όποιον δεν της αρέσει και σε έναν πρίγκιπα, ο οποίος μπροστά στην εγωιστική μανία του να την κατακτήσει δεν υπολογίζει τίποτε.
Η Τουραντότ και ο Καλάφ δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση τους ιδανικούς εραστές. Γιατί η αμοιβαία έλξη τους τρέφεται περισσότερο από τον εγωισμό και τον εγωκεντρισμό τους παρά από την αγάπη. Γιατί ο έρωτάς τους θεριεύει πάνω από το πτώμα της άμοιρης Λιου. Άμοιρης; Σε τελική ανάλυση, όχι. Γιατί αν η «Τουραντότ» έχει ένα ηθικό δίδαγμα, αυτό δεν εκπορεύεται από τις προκλητικές συμπεριφορές της πριγκίπισσας και του Καλάφ. Ό,τι πιο όμορφο γεννιέται μέσα από την εν λόγω όπερα ακούει στο όνομα της ερωτευμένης Λιου. Η συγκινητική υπηρέτρια του μελοδράματος, με την ανιδιοτελή προσφορά της προς τον αφέντη της, δίνει μαθήματα αφοσίωσης. Αναδεικνύεται σε μεγαλειώδες σύμβολο της αγάπης που δεν ζητάει ανταλλάγματα παρά μόνο προσφέρει. Της πραγματικής δηλαδή αγάπης. Η Λιου, με τη στάση της και με τις πράξεις της, είναι η πραγματική πρωταγωνίστρια της όπερας, θυμίζοντάς μας κάτι που όλοι βαθιά μέσα μας το γνωρίζουμε, ακόμα και αν οι συγκυρίες (ή ο εγωισμός μας) μας έχουν κάνει να το ξεχάσουμε: ότι τελικά ο έρωτας δεν μπορεί να είναι πόλεμος, παρά μόνο φροντίδα, έγνοια και προσφορά.
* Η όπερα του Πουτσίνι «Τουραντότ» θα παιχτεί στις 1, 3, 5, 6, 7 και 8 Ιουνίου στο Ηρώδειο, σε σκηνοθεσία της διάσημης πριμαντόνας Ρενάτα Σκότο και σε μουσική διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού. Τον ομώνυμο ρόλο θα μοιραστούν οι Τζάνις Μπαΐρντ και Σούζαν Ρενέ Φόστερ. Τον ρόλο του Καλάφ θα ερμηνεύσουν εναλλάξ ο Φράνκο Φαρίνα και ο Πιέτρο Τζουλιάτσι και εκείνον της Λιου η Έλενα Κελεσίδη και η Όλγα Μικιτένγκο.
